Mieszkamy na poddaszu

Kolano domu? Tak, to nie część anatomiczna, ale istotny element budynku z użytkowym poddaszem.

Mowa o ściance kolankowej, która jest wynalazkiem stosunkowo nowym. Jej popularność zaczęła się, gdy zamiast strychów zaczęliśmy budować mieszkalne poddasza.

Poddasze dawniej i dziś
W domach dawniej budowanych dach leżał na murłatach bezpośrednio kotwionych do wierzchu ścian zewnętrznych. Na strychach nie mieszkał nikt z wyjątkiem gołębi, a pomieszczenia te służyły niemal wyłącznie do suszenia bielizny i wędlin. W domach naszych dziadków krokwie wspierały się na belkach stropowych, nadwieszonych poza obrys ścian zewnętrznych. Czasem na strychu stawiano drewniane ścianki (zwane tręplowymi) oddzielające niską przestrzeń pod skosami. Ale te przegrody nie miały znaczenia konstrukcyjnego, niczego nie niosły, umożliwiały tylko posiadanie namiastki normalnej (czyli pionowej, prostej) ściany na poddaszu.
W końcu ktoś wpadł na pomysł, żeby dach podnieść i oprzeć nie na stropie, nie na murłatach, ale na murowanej ściance. To właśnie ścianka kolankowa, dzięki której na poddaszu jest więcej miejsca i łatwiej je zagospodarować tak, aby służyło do mieszkania. Popularne dzisiaj domy z poddaszem użytkowym właśnie tak są budowane.

Dawniej domy z dwuspadowym dachem nie miały poddasza użytkowego. Ścianka kolankowa nie była potrzebna. Autor: Marcin Słupeczański

Jeśli w domach naszych dziadków stawiano drewnianą ściankę kolankową, to nie pełniła ona funkcji konstrukcyjnej. Autor: Marcin Słupeczański

Ścianka kolankowa, czyli poddasze
Z mieszkaniem na poddaszu najczęściej jest tak, że wszyscy chcą tam mieć proste ściany, normalne okna, protestują gwałtownie przeciwko wszelkim słupom i podporom dachu. No więc jak to: chcemy mieszkać na strychu, ale żeby go nie było? Jak poddasze, to poddasze. Słupy i pochyła połać nad głową to jego konieczne elementy.
Ścianka kolankowa pozwala natomiast lepiej zagospodarować przestrzeń pod dachem. Jeśli chodzi o wykorzystanie powierzchni, to wszystko jasne: im wyższa pionowa ściana, tym lepiej. Jednak podnosząc ją dla większego komfortu jak najwyżej, nie powinniśmy popadać w przesadę, bo możemy niechcący zbudować piętro. O ile więc podnosić dach? Jaka jest właściwa wysokość ścianki kolankowej?

Łóżko przy ścianie
Zawsze przyjemnie móc coś przy ścianie postawić. Z praktyki wynika, że już ścianka o wysokości 80 cm pozwala na ustawienie przy niej łóżka o wysokości 40 cm i wygodne spanie. Siedzenie na łóżku o szerokości 90 cm również nie wywołuje kolizji naszej głowy z połacią – siedzący człowiek ma około 130 cm, a siedzi 40 cm od brzegu łóżka, czyli 50 cm od ściany. Wysokość pokoju nad krawędzią łóżka w tym wypadku będzie wynosiła 170 cm. Stać przy takim łóżku też można – wstając, odsuwamy się o kolejne 20 cm i stoimy już w miejscu o wysokości 190 cm. Wysokość wnętrza zależna jest także od kąta pochylenia dachu. Gdyby spadek dachu był większy, byłoby jeszcze wygodniej, natomiast przy mniejszym – poniżej 45° – zaczynają się kłopoty.

Poddasze ze ścianką kolankową wysokości 80 cm, przy spadku dachu 45°. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki		Kat pochylenia dachu wpływa na wysokość pomieszczenia na poddaszu. Jak to obliczyć? Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Co widać z poddasza?
Ze względów bezpieczeństwa parapet okna nie powinien być niżej niż 85 cm od podłogi. A więc najmniej 85 cm. A najwięcej? Nikt nie określa, jak wysoko może znajdować się dolna krawędź okna. Wszelako genialnym wynalazkiem okien jest to, że można przez nie wyglądać. Stojący człowiek o wzroście 176 cm ma linię wzroku na wysokości 165 cm, siedzący – na wysokości 121 cm. I tu jest sedno sprawy.
Dobre okno to takie, przez które widać, gdy siedzimy. Żeby to było możliwe, parapet powinien więc być nie wyżej niż około 110 cm ponad poziomem podłogi (10 cm to wysokość ramy i ościeżnicy). Dobre okno – czy to na parterze, czy na poddaszu – ma parapet na wysokości od 85 do 110 cm.

Pomiędzy parapetem a stropem
Pod oknem musi być miejsce na obróbkę blacharską, trzeba zostawić trochę luzu (w budownictwie nic na tak zwany „styk” nie wychodzi), zmieścić jeszcze grubość całego dachu i wreszcie murłatę, na której leżą krokwie.
Jeśli zbudujemy 50 cm muru (dwa bloczki z betonu komórkowego) i zwieńczymy go wieńcem żelbetowym o wysokości 24 cm (załóżmy, że będzie taki, choć może być niższy), wtedy wysokość pionowej przegrody nad stropem parteru wyniesie 74 cm. Mierzona we wnętrzu ścianka pod parapetem będzie niższa o 10 cm warstw podłogi, ale wyższa o murłatę (10-15 cm) i grubość warstw dachu (15-20 cm). Parapet wypada wtedy na właściwej wysokości.
Wszystko się zgadza. I łóżko można przy ścianie postawić, i przez okno da się wyjrzeć.
Jeśli więc miałbym doradzać wysokość podniesienia dachu nad strop, oto mój przepis: dwa bloczki, wieniec, murłata i gotowe!

Wysokość muru ścianki kolankowej a wygodna wysokość ścianki we wnętrzu. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Wygląd domu
Wysokość ścianki kolankowej wpływa na proporcje domu – zmienia stosunek wielkości bryły dachu do wysokości ścian. Spadzisty dach zbyt wysoko osadzony (oparty na wysokiej ściance kolankowej) będzie wyglądał jak niezgrabnie nasadzona czapka. Z kolei przy niskiej ściance kolankowej szerokie okapy zaczynają przesłaniać okna na parterze. To cecha domów projektowanych w stylu amerykańskiego architekta Franka Lloyda Wrighta.

Dom z szerokimi okapami i niską ścianką kolankową. Autor: Marcin Słupeczański

Tradycyjne polskie domy zawsze miały trochę muru nad oknami. Zawsze miały także wydatne okapy. Umożliwiało to gacenie domu, czyli okładanie go słomą na zimę i osłonienie drewnem układanym wzdłuż elewacji. Uważam, że w naszym klimacie duże okapy są bardzo potrzebne. Im większy jest okap, tym mniej widoczna ścianka kolankowa. Przedłużona połać dachu częściowo ją zasłania. Dach zwiesza się niżej i wydaje się przez to lepiej związany z parterową częścią domu.

Dom z poddaszem użytkowym i ścianką kolankową wysokości 85 cm i dachem o kącie nachylenia 45°. Autor: Marcin Słupeczański

Ścianka – okno – rynna
Jeżeli wnętrze poddasza oświetlają lukarny, wysokość ścianki kolankowej będzie miała wpływ na położenie okien względem krawędzi dachu. To z kolei wpłynie na sposób prowadzenia rynien.

Ścianka kolankowa nie wyższa niż 1 m. Okno umieszczone na właściwej wysokości (z parapetem 110 cm od podłogi) znajduje się ponad krawędzią dachu. Rynna ma swoje właściwe miejsce pod oknami. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki		Ścianka kolankowa o wysokości 1-2 m. Jeśli okno ma być na takiej samej, wygodnej dla użytkownika wysokości, przecina krawędź dachu. Trzeba mnożyć rury spustowe od podzielonych na odcinki rynien. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki		Ścianka kolankowa powyżej 2 m. Wygodne okna znajdują się pod krawędzią dachu i pod rynną. Ale czy to jeszcze poddasze, czy już piętro? Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Ścianka, na której opiera się dach
Dach dwuspadowy, krokwiowy poddany jest siłom rozpierającym na boki. Konstrukcja pod wpływem ciężaru własnego i pokrycia oraz na przykład śniegu po prostu chce się rozjechać na boki. Żadna zwykła ścianka takiego eksperymentu nie wytrzyma.
W dobie lotów kosmicznych to jednak żaden problem. Ze stropu wypuszczamy co 120-200 cm żelbetowe słupki, które spięte wieńcem tworzą solidną konstrukcję. Taki układ nie boi się już sił poziomych.

Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki