Murowane ściany fundamentowe - jak je wykonać

Fundamenty z cegieł lub kamieni to rozwiązanie stosowane od wieków. Dziś do dyspozycji są także bloczki i pustaki. Materiały te są na pozór proste do układania. W rzeczywistości jednak, budując z nich, niełatwo jest uchronić się przed błędami.

Ściany z ceramiki i bloczków
Do budowy ścian fundamentowych najczęściej używane są stosunkowo tanie i ogólnodostępne cegły, bloczki i pustaki. Ich zastosowanie przewiduje większość projektów architektonicznych. Aby z nich murować, nie trzeba też mieć żadnych nadzwyczajnych kwalifikacji.

Cegła stosowana jest na ściany fundamentowe od dawna. Autor: Piotr Mastalerz

Ściany z cegły pełnej
Jeszcze do niedawna cegła była najpopularniejszym materiałem wykorzystywanym do wznoszenia ścian fundamentowych. Obecnie wypierana jest przez bloczki betonowe, które są większe i szybciej się je układa. Jednak rozwiązanie to nadal ma wiele zalet. Wysokiej jakości cegły ceramiczne klas 10; 15 i 20 są odpowiednie do murowania podziemnych części domu. Ich niewielkie wymiary – 250 x 20 x 65 mm –  i ciężar – około 3,7 kg sprawiają, że są bardzo poręczne i nawet osoby o niewielkich kwalifikacjach zwykle nie mają większych problemów z poprawnym murowaniem. Przy wznoszeniu tego typu ścian stosuje się zaprawy cementowo-wapienne marki M3 i M5.
Potrzebne ilości materiałów oraz dane takie jak klasa cegieł, rodzaj zaprawy powinien zawierać projekt. Jednak zdarza się, że tych informacji brakuje. Wtedy można przyjąć, że na 1 m² muru grubości 25 cm zużywa się 92,7 cegły i 84 dm³ zaprawy, dla muru grubości 38 cm odpowiednio: 139,9 cegły i 130 dm³ zaprawy, a dla muru grubości 51 cm: 186,1 cegły i 176 dm³ zaprawy.

Jak je murować. Ściany takie wznosi się, najczęściej wykorzystując wiązanie pospolite. Polega ono na tym, że na przemian układa się warstwę wozówkową (cegły ułożone dłuższym bokiem wzdłuż ściany) i warstwę główkową (cegły ułożone dłuższym bokiem w poprzek ściany). Aby spoiny w kolejnych warstwach były przesunięte przynajmniej o 1/4 cegły, na początku i na końcu ściany układa się cegły przycięte do 3/4 długości (tak zwane dziewiątki). Narożniki i skrzyżowania murów wykonuje się w ten sposób, że do każdej warstwy wozówkowej jednej ściany dotyka warstwa główkowa ściany prostopadłej. Ściany fundamentowe z cegły pełnej muruje się najczęściej na niepełne spoiny. Oznacza to, że między cegłami powinno pozostać 10-15-milimetrowe wgłębienie. Dzięki temu ułatwione jest układanie tak zwanej rapówki, czyli tynku wyrównującego powierzchnię ściany, na którym następnie wykonuje się izolację przeciwwilgociową. Podczas murowania szczególną uwagę należy zwracać na prawidłową grubość spoin: poziomych – 12 mm (tolerancja -2 i +5 mm) i pionowych – 10 mm (tolerancja -5 i +5 mm). Zbyt cienkie lub zbyt grube spoiny mogą zmniejszyć wytrzymałość ściany. Trzeba również pamiętać, że długość ściany może odbiegać od długości zaplanowanej maksymalnie o 50 mm. Jej odchylenie od pionu nie może zaś przekroczyć 6 mm na 1 m wysokości ściany i 10 mm na wysokość kondygnacji.

Wiązanie pospolite. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Układ warstw na skrzyżowaniu ścian. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Ściany z bloczków betonowych

Bloczki betonowe to obecnie najbardziej popularny materiał na ściany fundamentowe. Autor: Jolanta Pietrucha

To obecnie jeden z najpopularniejszych materiałów do wznoszenia ścian fundamentowych. Pełne bloczki o wymiarach 14 x 25 x 38 cm z betonu klasy B-15 charakteryzują się dużą wytrzymałością na ściskanie oraz niewielką nasiąkliwością. Pewnym mankamentem jest stosunkowo duży ciężar pojedynczych elementów wynoszący 30,6 kg. W celu zachowania jednorodności materiałów stosowanych do murowania ścian jako elementy uzupełniające używane są cegły betonowe o wymiarach 6,5 x 12 x 24 cm. Służą one do wypełniania miejsc, w których nie zmieści się cały bloczek.
Do murowania ścian fundamentowych z bloczków betonowych używa się zwykle zapraw cementowych marki M3, M5 lub M8, rzadziej cementowo-wapiennych marki M3 i M5.

Jak je murować. Budowanie ścian z bloczków betonowych jest czynnością stosunkowo prostą, ale trzeba mieć w tym trochę wprawy. Podczas murowania ciężko jest nimi manewrować, więc trzeba to robić pewnie i precyzyjnie. Pracę tę można wykonać samodzielnie, ale aby mieć pewność, że ściana zostanie zbudowana prawidłowo, warto zlecić ją murarzowi.
Takie duże elementy ścienne murowane są zwykle przy zastosowaniu wiązania pospolitego. Bloczki muruje się najczęściej na pełne spoiny, ale jeśli ściana będzie tynkowana, to lepiej pozostawić je nie do końca wypełnione. Bardzo ważne jest też, aby grubość spoin poziomych wynosiła od 10 do 15 mm, a spoin pionowych od 10 do 20 mm.

Co to jest główka i wozówka?

Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Bezpieczne wiązanie
Kolejne rzędy cegieł lub bloczków powinny być przesunięte względem siebie co najmniej o 1/4, a najlepiej o 1/2 swej długości. Dzięki temu obciążenia działające na mur rozłożą się równomiernie.

Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Materiały specjalnej troski

Jeszcze do niedawna ściany fundamentowe można było wznosić tylko z betonu, cegły pełnej i kamienia. Materiały porowate lub z pustkami powietrznymi, takie jak pustaki betonowe, ceramiczne czy beton komórkowy, dopuszczone były do stosowania, ale 50 cm powyżej poziomu terenu. Nie wolno było wykonywać z nich elementów domu, które mają stały kontakt z gruntem. Jednak w obecnie obowiązującej normie nie ma tego rodzaju warunków. Wykorzystali to niektórzy producenci betonu komórkowego oraz pustaków ceramicznych i uzyskali stosowne aprobaty techniczne, z których można się dowiedzieć, że produkowane przez nich wyroby nadają się także do murowania ścian fundamentowych. Jest to prawda – pod warunkiem wykonania trwałej i szczelnej izolacji przeciwwilgociowej. Jednak to zadanie może okazać się bardzo trudne w realizacji, a jego koszt może przekroczyć wartość materiałów użytych do wymurowania ściany. Jeśli ktoś się tego podejmie, powinien zatrudnić fachowców rekomendowanych przez producenta.

Ściany fundamentowe z kamienia

Z kamienia można wykonywać nie tylko ściany fundamentowe, ale i fundamenty, ściany piwnic, mury oporowe, podmurówki pod ogrodzenia czy elementy małej architektury. Autor: Włodzimierz Echeński

W celu obniżenia kosztów warto pomyśleć o zrobieniu murów fundamentowych z kamienia naturalnego. Wyglądają one szczególnie korzystnie w budynkach, które swoim stylem nawiązują do architektury regionalnej. Do ich wznoszenia bardzo dobrze nadają się kamienie pochodzenia wulkanicznego (z wyjątkiem tufu), dolomity, twarde piaskowce i zwięzłe wapienie o ciężarze właściwym powyżej 2100 kg/m³. Prace budowlane przy ścianach z kamienia powinni wykonywać fachowcy, którzy mają praktykę w tego rodzaju robotach.

Mury dzikie
Wykonuje się je z kamieni polnych lub kamieni pochodzących z kamieniołomu, które mają różne kształty i rozmiary (kamienie łamane niesortowane).

Jak je murować. Z powodu ich nieregularnego kształtu prawidłowe ułożenie i powiązanie kamieni jest zadaniem trudnym. Poradzić sobie z nim może tylko murarz z dużym doświadczeniem i o wysokich umiejętnościach. Kamienie spajane są zwykle zaprawą cementową marki M8 lub cementowo-wapienną marki M5. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na dokładne wypełnienie spoin, tak aby poszczególne elementy nie stykały się ze sobą. Należy przy tym pamiętać, żeby przed wmurowaniem zwilżyć je, by woda z zaprawy nie była odciągana przez kamienie.
Ma to szczególne znaczenie, gdy są one porowate albo mur wznoszony jest w okresie upałów. Układając kamienie, należy dążyć do uzyskania układu zbliżonego do wiązania pospolitego stosowanego przy cegłach i bloczkach. Kamienie większe i bardziej regularne układa się w narożnikach i na skrzyżowaniach murów. Wolne przestrzenie pomiędzy nimi wypełnia się mniejszymi kamieniami i zaprawą. Trzeba jednak pamiętać, aby w poprzek muru układać jak najwięcej długich kamieni, tak zwanych sięgaczy, które dodatkowo spajają go w kierunku poprzecznym.

Mur dziki. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Mury cyklopowe

Wykonuje się je z kamieni polnych rozłupywanych i ciosanych na budowie lub z kamieni łamanych dobieranych. Te ostatnie pozyskuje się w kamieniołomach. Są tam one wstępnie sortowane, więc mają zbliżony kształt i rozmiar. Na budowie materiał ten należy jeszcze raz podzielić na dwie, trzy grupy zależne od wymiarów, eliminując jednocześnie kamienie zbyt spiczaste i płaskie. Z pozostałych usuwa się bardziej wystające części, a następnie czyści je z błota.

Jak je murować. Budowa takiej ściany wymaga dużego nakładu pracy. Mur cyklopowy, podobnie jak dziki, nie jest podzielony na warstwy, jednak w miarę możliwości powinien być przewiązywany (spoiny nie powinny wypadać w jednej linii pionowej). Powierzchnia licowa muru cyklopowego pozostaje surowa lub tylko z grubsza wyrównana. By poprawić jego wygląd, przerwy między kamieniami spoinuje się dodatkowo po wymurowaniu.

Mur cyklopowy. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki		Sposób ociosywania kamieni do budowy muru cyklopowego. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Mury warstwowe

Wykonuje się z kamieni łamanych sortowanych, czyli takich, które są wstępnie obrabiane. Ich długość i szerokość wynosi 15-35 cm, a wysokość zwykle 20-30 cm. Przy czym dwie ich powierzchnie powinny być dość płaskie i mniej więcej równoległe do siebie. Ciężar największych kamieni nie może przekraczać 100 kg.

Jak je murować. Mury tego typu wznosi się, stosując wiązanie pospolite obowiązujące dla murów z cegły. Trzeba tylko pamiętać, że w narożach układa się tak zwane kamienie kierunkowe, wyznaczające lico muru i wysokość warstwy. Są większe i bardziej regularne od pozostałych. Od nich zaczyna się budowę poszczególnych warstw. Warstwy mogą mieć różną wysokość (minimalnie 10 cm i maksymalnie 40 cm), ale spoiny poziome powinny przebiegać w miarę możliwości równolegle.

Mur warstwowy. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Mury rzędowe i mury z ciosów

Te pierwsze wykonuje się z kamienia łupanego o kształcie zbliżonym do regularnych kostek. Elementy poszczególnych warstw mają wtedy jednakową wysokość. Drugie zaś wznosi się z dokładnie obrobionych bloczków (tak zwanych ciosów).

Jak je murować. Kamienie najczęściej układa się, stosując wiązanie pospolite, a następnie nadziemną część muru spoinuje dodatkowo zaprawą cementową. W przypadku murów z ciosów postępuje się nieco inaczej. Ze względu na różne wielkości kamieni nie układa się ich równymi warstwami, tylko we wzory.

Mur rzędowy. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki		Mur z ciosów. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Zaprawy do murowania ścian fundamentowych
Rodzaj i marka zaprawy podane są w projekcie w zestawieniu materiałów lub w tak zwanym ślepym kosztorysie (bez cen).
Markę zaprawy oznacza się literą M i cyfrą, na przykład M3, M5. Im wyższy numer w symbolu zaprawy, tym ma ona większą wytrzymałość.
Do murowania ścian fundamentowych stosuje się zaprawy cementowe i cementowo-wapienne. Najczęściej wykonuje się je na budowie z piasku, cementu i wody, czasem również z dodatkiem wapna. Do zapraw cementowych dodaje się odrobinę wapna po to, by poprawić ich urabialność, zaprawy cementowo-wapienne zawierają go znacznie więcej.
Przygotowując zaprawę w betoniarce, najpierw do bębna wlewa się trochę wody, a następnie dosypuje sypkie składniki zaprawy i dodaje pozostałą część wody.
Mniejsze ilości zaprawy można też przygotować w wiadrze lub taczce – trzeba wówczas najpierw wymieszać składniki sypkie, a następnie dodać wodę, aby uzyskać jednolitą masę. W sprzedaży są też zaprawy gotowe. Ich składniki wystarczy wymieszać z wodą zgodnie z zaleceniami producenta.

Zaprawy cementowe. Są wytrzymałe, mało nasiąkliwe, ale charakteryzują się nie najlepszą urabialnością. Szczególnie dobrze sprawdzają się w silnie obciążonych murach oraz w ścianach mających stały kontakt z wilgocią. Do ich wykonywania można stosować cement portlandzki marki 25 oraz 35. Miesza się go z piaskiem w stosunku:
- 1:5 (1 część cementu i 5 części piasku) – dla zaprawy marki M3,
- 1:4 (1 część cementu i 4 części piasku) – dla zaprawy marki M5,
- 1:3 (1 część cementu i 3 części piasku) – dla zaprawy marki M8.
W celu poprawienia urabialności zaprawy można do niej dodać niewielką ilość ciasta wapiennego. Jest to mieszanka wapna niegaszonego i wody w stosunku 6:1. Po wymieszaniu z wodą wapno powinno być sezonowane przez minimum trzy tygodnie, choć im dłużej, tym lepiej. Powstałe w ten sposób ciasto wapienne trzeba jeszcze przed użyciem wymieszać z wodą.
Urabialność zaprawy można również poprawić, dodając specjalne plastyfikatory (w ilości zgodnej z instrukcją zawartą na opakowaniu). Przygotowaną zaprawę cementową powinno się wykorzystać najpóźniej w ciągu dwóch godzin.

Zaprawy cementowo-wapienne. Nie są tak wytrzymałe jak zaprawy cementowe, ale dość szybko wiążą i twardnieją oraz są dobrze urabialne. Do ich przygotowania stosuje się cement, wapno i piasek w stosunku:
- 1:1:4 (1 część cementu, 1 część wapna i 4 części piasku) – dla zaprawy marki M3,
- 1:0,5:4,5 (1 część cementu, 0,5 części wapna i 4,5 części piasku) – dla zaprawy marki M5.
Czas, w jakim zaprawa cementowo-wapienna powinna być użyta, w dużym stopniu zależy od temperatury otoczenia. Zazwyczaj może ona czekać na wykorzystanie nawet do pięciu godzin, jednak gdy temperatura przekroczy 25°C, czas ten ulega skróceniu do godziny.