Powietrze w domu. Wentylacja grawitacyjna

Świeże powietrze w domu sprzyja dobremu samopoczuciu jego mieszkańców. Sprawnie działająca wentylacja grawitacyjna dostarcza świeże powietrze do pomieszczeń i usuwa zużyte.

Po co jest wentylacja?
Odpowiednio zaprojektowany i wykonany system wentylacji zapewnia ciągłą wymianę powietrza wewnątrz domu. Pozwala usunąć dym papierosowy, nieprzyjemne zapachy, szkodliwe substancje chemiczne i nadmiar wilgoci.
Człowiek spędza w zamkniętych pomieszczeniach około 20 godzin dziennie. Blisko połowę tego czasu przebywa w miejscu pracy, gdzie rzadko ma wpływ na jakość systemu wentylacyjnego. Za to we własnym domu może i powinien zadbać o jak najlepszą wentylację. W ten sposób bowiem zapewnia nie tylko zdrowe warunki życia sobie i rodzinie, lecz także sprzyja „zdrowiu” domu, dla którego pewne zanieczyszczenia (zwłaszcza utrzymujące się zawilgocenie) mogą okazać się szkodliwe.

Nadmiar wilgoci w domu może powodować powstawanie grzyba i pleśni na ścianach. Autor: Wiesław Rudolf

Wentylacja grawitacyjna

Większość domów - zarówno starych, jak i nowo budowanych, jest wentylowana grawitacyjnie, inaczej mówiąc, ma wentylację naturalną. Ruch powietrza jest wywołany różnicą ciśnienia pomiędzy pomieszczeniem a środowiskiem zewnętrznym. Przyczyną powstawania różnicy ciśnienia jest różnica temperatury wewnątrz i na zewnątrz domu oraz działanie wiatru.
Wentylacja ta jest zwykle nieregulowana. Powietrze dostaje się do domu przez nieszczelności w oknach i drzwiach zewnętrznych, a wydostaje - zlokalizowanymi w kuchni i łazienkach kanałami wentylacyjnymi, wyposażonymi w kratki wentylacyjne. Wymiana powietrza odbywa się z taką intensywnością, jaką dyktuje pogoda (zależy od różnicy temperatury powietrza zewnętrznego i wewnętrznego): zimą jest aż nadto skuteczna, latem ulega często całkowitemu zahamowaniu. Można wprawdzie zastosować wentylację grawitacyjną regulowaną, ale wtedy trzeba zainstalować nawiewniki, które będą doprowadzać świeże powietrze do wnętrza domu.

Tak źle...

Już w latach trzydziestych naszego stulecia zalecano wykonywanie szczelin nawiewnych pod lub nad oknami. Po wojnie w budynkach mieszkalnych, wyposażonych w instalację centralnego ogrzewania, montowane były tak zwane szwedzkie szufladki, czyli przymykane otwory podokienne, ale zimą były one przyczyną nadmiernego wychładzania się pomieszczeń.
Na początku lat sześćdziesiątych całkowicie zrezygnowano z instalowania szufladek podokiennych o regulowanym stopniu otwarcia. Ich funkcję „przejęły” (a w starych domach pełnią nadal) nieszczelności w drewnianej stolarce okiennej polskiej produkcji, montowanej jeszcze w latach dziewięćdziesiątych.
Jednak taka wentylacja wystarcza do utrzymania warunków sanitarno-higienicznych jedynie na minimalnym poziomie. W okresach przejściowych (wiosna lub jesień), gdy na zewnątrz nie jest zimno, ale działa centralne ogrzewanie, trzeba otwierać okna, by nie dopuścić do przegrzewania pomieszczeń. Dzięki tym zabiegom nieco okrężną drogą udaje się zapewnić odpowiednią wentylację pomieszczeń.

...i tak niedobrze

W latach dziewięćdziesiątych poprawiła się jakość okien. W nowo budowanych domach zaczęto instalować nowoczesne okna z wciskanymi uszczelkami i okuciami obwodowymi. Są szczelne, a więc nie mogą jak niegdyś pełnić funkcji wentylacyjnej (nawiewnej), a co za tym idzie - nie zapewniają dopływu do domu wystarczającej ilości świeżego powietrza.
Wzrost kosztów ogrzewania domu spowodował również ograniczenie wietrzenia mieszkań przez otwieranie okien.
Oba te zjawiska stały się bezpośrednią przyczyną pogorszenia stanu sanitarno-higienicznego w domach i mieszkaniach, w których obserwowano coraz częściej:
- zwiększoną zawartość dwutlenku węgla w powietrzu wewnętrznym;
- wysoką wilgotność powietrza;
- kondensację pary wodnej na powierzchniach ścian i okien;
- rozwój grzybów pleśniowych na powierzchni ścian zewnętrznych w miejscach występowania mostków cieplnych.
Zjawiska te występowały zarówno w domach nowo wznoszonych, jak i starych - po termorenowacji.

Sprawne wywiewanie
Świeże powietrze musi dopływać do pomieszczeń, aby zużyte mogło być wywiewane. Powietrze wypływa na zewnątrz przewodem wentylacyjnym.
Kratki wentylacyjne powinny być umieszczone w kuchni, łazience, WC oraz w pomieszczeniach bez okien. Aby wentylacja grawitacyjna funkcjonowała prawidłowo, należy dbać o zapewnienie drożności kanału wentylacyjnego.
Wentylację grawitacyjną można wspomóc, montując na wlocie do kanału lub w jego wnętrzu mały wentylator osiowy. Ale pod warunkiem, że w domu jednorodzinnym czy mieszkaniu, nie ma urządzeń, z których spaliny (dym) są odprowadzane przez komin o ciągu naturalnym, kominków lub gazowych podgrzewaczy wody, ani zbiorczych kanałów wentylacyjnych.

W drzwiach łazienki muszą być otwory, którymi powietrze z przedpokoju będzie dopływać do łazienki, a tam trafi do przewodu wentylacyjnego. Autor: Magdalena Kosińska		Mały wentylator osiowy zamontowany w kanale wentylacyjnym ma usprawniać wywiewanie zużytego powietrza. Autor: Krzysztof Zasuwik

W kuchni powinna się znajdować kratka wywiewna, może mieć, jak ta na zdjęciu, regulowane natężenie przepływu. Autor: AERECO		Nawiewnik zamontowany w szczelnym oknie umożliwia dopływ świeżego powietrza do pomieszczenia. Autor: AERECO

Nie wystarczy otwieranie

Najprostszym sposobem na zapewnienie dopływu powietrza do pomieszczeń wyposażonych
w szczelne okna jest ich okresowe otwieranie.
Trudno uznać taki sposób za właściwy. Poszukując innych, pewniejszych rozwiązań, za dobre i skuteczne uznano:
- rozszczelnianie zbyt szczelnych okien,
- zastosowanie specjalnych urządzeń zwanych nawiewnikami powietrza.

Rozszczelnianie okien

Początkowo polegało na usunięciu części uszczelki przylgowej, zwykle 5-10% jej całkowitej długości. Dzisiaj uszczelkę profilową zastępuje się uszczelką płaską, karbowaną lub perforowaną.
Opracowano też specjalne okucia zarówno do okien plastikowych, jak i drewnianych, umożliwiające rozszczelnienie okna.
Samo rozszczelnianie budzi jednak wiele zastrzeżeń. Wielu osobom wydaje się nonsensowne „psucie” nowoczesnych (a więc szczelnych) okien. Rozszczelniane okna mają gorszą izolacyjność akustyczną. Może także przenikać przez nie woda opadowa. Nie eliminują konieczności okresowego wietrzenia pomieszczeń.
Zużycie ciepła do ogrzewania pomieszczeń z oknami rozszczelnianymi jest nieco większe niż w podobnych pomieszczeniach z oknami nierozszczelnianymi.

Nawiewniki

Alternatywą dla rozszczelnionych okien są nawiewniki. To specjalne urządzenia do instalowania w oknach lub w ścianie, których zadaniem jest dostarczanie świeżego powietrza do pomieszczeń zamkniętych. Mogą być metalowe - z blachy stalowej lub aluminium - albo z tworzywa sztucznego. W niektórych krajach wymaga się, by nawiewniki były wyposażone w element uniemożliwiający odwrotny przepływ powietrza - z pomieszczenia na zewnątrz. Zapobiega to niekontrolowanej ucieczce ciepłego powietrza z pomieszczenia. O nawiewnikach pisaliśmy w marcowym numerze Muratora.

Złe powietrze = złe samopoczucie

Warunki panujące w źle wentylowanych pomieszczeniach nie sprzyjają dobremu samopoczuciu. Przebywające w nich osoby odczuwają senność, otępienie, czasem bóle głowy. Zwykło się uważać, że bezpośrednią przyczyną złego samopoczucia jest wtedy niedostateczna ilość tlenu. A to nie do końca jest prawda. Zmęczenie, trudności z koncentracją oraz odczucie „ciężkiego” powietrza, to może być także efekt nadmiernego stężenia dwutlenku węgla. Poza tlenem i dwutlenkiem węgla o jakości powietrza decyduje także ilość zawartej w nim pary wodnej. Tam, gdzie wilgotność powietrza jest mniejsza niż 40%, niektóre bakterie i wirusy odpowiedzialne za choroby dróg oddechowych mają większą zdolność przeżycia. Suche powietrze sprzyja też wysychaniu błon śluzowych i wzmaga konwekcyjne ruchy powietrza w pomieszczeniu.
Stale podwyższona wilgotność - powyżej 60% - prowadzi z kolei do powstawania wilgotnych plam, szczególnie na ścianach zewnętrznych, te zaś sprzyjają rozwojowi grzybów i pleśni, które również szkodzą zdrowiu człowieka.

Przepływ powietrza w domu z gentylacją grawitacyjną. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Okno z paragrafem

Zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami Prawa budowlanego, gdy okna (w tym drzwi balkonowe) są bardzo szczelne, należy zastosować jedno z dwóch rozwiązań:
- urządzenia zapewniające wystarczający dopływ powietrza do pomieszczenia lub
- okna rozszczelniane przez przylgi okienne o odpowiednim współczynniku infiltracji powietrza zawartym w przedziale 0,5-1 m³/(h·m·daPa^2/3).

Rozwiązania zapewniające dobrą wentylację

Okap podłączony do osobnej kratki wentylacyjnej. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki		Otwory w drzwiach łazienki, którymi dopływa do niej powietrze. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Nawiewnik zamontowany z szczelnym oknie. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki		Wentylator osiowy zainstalowany w kanale wentylacyjnym z łazience. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki