A może tak dom... z bali?

Do mieszkania w drewnianym domu trzeba dojrzeć. Posiadanie takiego domu jest znakiem szczególnego stanu umysłu: uznania tradycyjnych wartości, wewnętrznej harmonii i zgody z naturą. Drewniane domy kojarzą się ze zdrowiem i relaksem.

Domy z bali stawia się rzadko, nie są tanie, a ich budowa wymaga dużej wiedzy. A jednak warte są tego wysiłku. W domu z bali żyje się zdrowo i ekologicznie, poza tym drewno pozwala na utrzymanie w pomieszczeniu komfortowego poziomu wilgoci. Może warto wobec tego zastanowić się nad zamieszkaniem w drewnianym domu?

Domy z bali najczęściej stawia się w atrakcyjnie położonych miejscowościach wypoczynkowych. Autor: DOMY Z BALI BIERNACKI

Jakie drewno jest najlepsze?

No cóż... Nasi dziadowie budowali przede wszystkim z modrzewia lub dębu. To są najbardziej trwałe gatunki. Dzisiaj są rzadkością ze względu na bardzo wysoką cenę. Współcześnie w Polsce najczęściej buduje się z drewna sosnowego lub świerkowego. Bale mogą być również wykonywane z drewna różnych gatunków topoli (białej, szarej, czarnej) lub osiki, olchy, a także akacji. Do bardziej ekskluzywnych należą domy z sosny polarnej, cedru i jodły. Drewno sosny polarnej sprowadzane jest z okolic bieguna północnego. Ma ściśle przylegające słoje i dużą włóknistość, dzięki temu jest bardzo elastyczne i wytrzymałe. Jest też bardziej suche niż drewno innych gatunków, a ponadto zawiera dużo żywicy, dzięki której jest odporne na wilgoć i wiatr.

Jaka konstrukcja?

Istnieją dwa rodzaje konstrukcji domu z bali. Pierwszy to wieńcowy. Elementami konstrukcyjnymi są długie bale poziome, które układa się jeden na drugim. W narożach bale łączy się na zamki ciesielskie.
Dobrze zrobione zamki są bardzo szczelne, a jednocześnie węgły pięknie zdobią drewniany dom. Jest wiele rodzajów zamków, najpopularniejsze są dwa: jaskółczy ogon i zamek zrębowy. Dobry cieśla potrafi zrobić też wyrafinowany zamek francuski. Czasami dla usztywnienia konstrukcji wieńcowej bale dodatkowo łączy się mijająco na drewniane kołki (dyble). Konstrukcja ta wymaga bardzo dobrego materiału.

Konstrukcja wieńcowa. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Pięknie wykonany jaskółczy ogon. Autor: DOMY Z BALI BIERNACKI

Powszechnie stosuje się również konstrukcję sumikowo-łątkową. Jej podstawą są słupy zwane łątkami, w które wpuszcza się poziome bale drewna zwane sumikami. Słupy mają przekrój w kształcie dwuteownika, umieszcza się je co dwa metry oraz przy otworach okiennych i drzwiowych. Bale wsuwa się w wycięcia słupów, a całość zwieńcza u góry oczepem. Połączenia w narożach tak budowanych domów często są ozdobnie wykończone.

Konstrukcja sumikowo-łątkowa. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Ocieplać czy nie?

W większości przypadków ocieplać. Wprawdzie nasi przodkowie mieszkali z powodzeniem w nieocieplonych domach z drewna, jednak według wymagań Polskiej Normy domy do całorocznego użytku ze ścianami jednorodnymi (a więc bez ocieplenia) powinny mieć współczynnik przenikania ciepła U mniejszy niż 0,5 W/(m^2.K). Aby osiągnąć ten współczynnik, musielibyśmy zastosować bale znacznie grubsze od tych, które dostępne są na polskim rynku. Dlatego większość domów bez ocieplenia nadaje się jedynie na letniskowe, a zamieszkiwanie w nich jest możliwe (przy zastosowaniu systemu grzewczego – na przykład kominka), gdy temperatura nie spada poniżej 5°C.
Większość firm ze względu na estetykę domów proponuje ocieplenie wewnętrzne. Ściany wewnętrzne można wówczas wykończyć drewnianymi panelami o kształcie zbliżonym do kształtu bali. W ten sposób mimo ocieplenia zachowujemy niezmieniony klimat drewnianego domu.
Czasem można zrezygnować z ocieplenia ścian, nawet jeśli wartość współczynnika przenikania ciepła będzie większa niż 0,5 W/(m^2.K), i mimo wszystko pozostać w zgodzie z przepisami. Wtedy jednak trzeba obliczyć wskaźnik E, określający zapotrzebowanie na energię potrzebną do ogrzania domu. Dom będzie wystarczająco ciepły, jeśli wartość tego wskaźnika nie przekroczy wartości granicznej E_o wynoszącej od 29 do 37,4 kWh/m³/rok, zależnie od stosunku powierzchni wszystkich przegród zewnętrznych do kubatury ogrzewanej części domu. Zatem decydując się na dom bez ocieplenia, poprośmy producenta o przedstawienie odpowiedniej kalkulacji.
Warstwy ocieplenia. Grubość ocieplenia zależy od grubości bali i wynosi od 5 do 15 cm. Musi być taka, by wartość współczynnika przenikania ciepła U  była mniejsza niż 0,3 W/(m^2.K), ponieważ wymagania dla ścian warstwowych, czyli takich z ociepleniem, są bardziej restrykcyjne niż dla jednomateriałowych (bez ocieplenia). Pierwszą warstwę stanowi wiatroizolacja, na niej układamy wełnę. Kolejna warstwa to paroizolacja wykonana ze specjalnej folii. Ostateczne wykończenie wewnętrzne to płyty gipsowo-kartonowe, panele lub boazeria. Możliwości jest wiele, wszystko zależy od fantazji klienta.

Warstwy ocieplonej ściany. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Czym pokryć dach?

Dachy domów z bali mają konstrukcję płatwiowo-kleszczową lub jętkową. Pokryciem dachu może być blachodachówka, papa, gont bitumiczny, dachówka ceramiczna, a jeśli preferujemy tradycyjne rozwiązania – trzcina, wiór osikowy lub gont drewniany.

Dach możemy wykończyć blachodachówką... Autor: Tomasz Wężyk		...lub pokryć go tradycyjnym drewnianym gontem. Autor: OKO

Skąd projekt?

Większość firm ma własne katalogi projektów gotowych, z których klient może wybrać dom odpowiedni do swoich potrzeb. Są to domy o powierzchni od 50 do nawet 300 m². Każdy z projektów może być dostosowany do potrzeb klienta. Są firmy, które wykonują tylko projekty indywidualne. Mamy wówczas gwarancję, że nasz dom będzie niepowtarzalny. Ponadto każdy projekt dostarczony przez klienta może być dostosowany do technologii oferowanej przez firmę. Możliwe jest także zamówienie elementów i zmontowanie ich samemu. Producenci powinni wówczas załączyć instrukcję montażu. Najczęściej klienci oczekują realizacji obiektu w minimalnym zakresie, to znaczy postawienia stanu surowego otwartego (dom z dachem, ale bez ostatecznego pokrycia, bez okien i drzwi), na gotowym fundamencie, ewentualnie stanu surowego zamkniętego (dom z pokryciem dachowym, oknami i drzwiami). Dalsze prace wykończeniowe wykonują sami, co znacznie zmniejsza ogólny koszt domu.
Uwaga! Realizacja budowy systemem gospodarczym wymaga nadzoru osób uprawnionych.

Domy z bali mogą mieć proste lub skomplikowane bryły. Mogą być również podpiwniczone. Istnieje też możliwość dostosowania projektu do potrzeb osób niepełnosprawnych czy też posadowienia domu na terenach objętych szkodami górniczymi.

Co wewnątrz?

Możliwości jest wiele. Możemy wykończyć dom z bali tak, aby w środku każdy element był naturalny i tradycyjny (drewniane panele, kominek, drewniane okna, drzwi, meble) albo bardziej współcześnie. Jeśli wykończymy ściany płytami gipsowo-kartonowymi – nasz dom może wyglądać w środku tak samo jak murowany. Sprzyjać temu będzie projekt z dużymi, otwartymi przestrzeniami.

Domy z bali najczęściej wykańczamy w środku drewnem. Autor: MISONI

Przejrzyj, zanim zamówisz!

Przed wyborem firmy, która zbuduje twój dom, przejrzyj dokładnie oferty producentów. Sprawdź, jakie elementy domu są wliczone w cenę i na jakie usługi producenta można liczyć: transport, montaż lub wykonanie dodatkowych prac instalacyjnych czy wykończeniowych. Większość firm wkracza na budowę dopiero, gdy fundamenty są już gotowe, trzeba je więc wykonać we własnym zakresie. Jeśli korzystasz z gotowego projektu firmy, pamiętaj, że musisz go jeszcze zaadaptować do warunków gruntowych na twojej działce. Montaż domu z bali trwa zwykle kilka tygodni, trzeba więc dowiedzieć się, czy w cenę wliczone są koszty zakwaterowania ekipy montującej dom. Nie zawsze firma oferująca najtańsze domy rzeczywiście będzie najtańsza. Być może dodatkowe koszty związane z montażem bądź wykończeniem zewnętrznym przewyższą cenę proponowaną w innej firmie za metr kwadratowy domu pod klucz. Warto więc poprosić o dokładne rozliczenie.

Domy z bali dawniej i dziś

Dawniej połączenia między balami uszczelniano mchem, plecionkami ze słomy, sznurami, pakułami lub wiórami. Drewno suszono w naturalny sposób i raczej go nie impregnowano. Przez to drewno wystawione na działanie promieni ultrafioletowych szybko czerniało. Dziś proces suszenia jest mechanicznie przyspieszany (suszenie komorowe), a drewno zabezpieczane jest środkami chemicznymi przed zmianą koloru, grzybami, owadami i ogniem. Impregnuje się je przez zanurzenie w wodnym roztworze soli boru lub malowanie preparatami ogniochronnymi i grzybobójczymi. Nie są też potrzebne dodatkowe uszczelnienia przestrzeni między balami łączonymi dziś zwykle na wpust i wypust lub obce pióro. Dzięki odpowiedniemu wysuszeniu i zabezpieczeniu drewna dom może przetrwać bardzo długo, a potem zniknąć bez pozostawiania trujących odpadów.

Bale łączą się ze sobą na wpust i wypust... Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki		...lub na obce pióro. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Najbardziej widoczne są zmiany w architekturze. Tradycyjne domy z bali miały niskie, przeważnie niewielkie pomieszczenia (chociaż budowano także drewniane dworki). Współcześnie modne stały się duże, otwarte pomieszczenia, pasaże, tarasy, otwarte schody. Wszystko to jest możliwe także w domach z drewna dzięki zastosowaniu nowoczesnych rozwiązań konstrukcyjnych. Jedno nie zmieniło się od wieków – dobry cieśla jest w cenie.

Nowoczesne domy z bali zaskakują otwartą przestrzenią. Autor: HONKA

Centrum Dystrybucji i Obróbki Drewna Rodzaj drewna: sosna, świerk. Kształt i wymiary bali: prostokątne – 70 x 145 mm lub 70 x 160 mm. Ocieplenie: wewnętrzne. Czas realizacji: 4-6 tygodni od podpisania umowy, montaż 7-14 dni. Cena za 1 m2: 580 do 650 zł dla domów z użytkowym poddaszem i 1000 zł dla domów parterowych (stan surowy otwarty z montażem i transportem).		Domy i ogrody Rodzaj drewna: bale – osika, reszta elementów – sosna lub świerk. Kształt i wymiary bali: prostokątne – 68 x 155 mm lub 95 x 155 mm, na zamówienie do 180 mm. Ocieplenie: wewnętrzne. Czas realizacji: dom o powierzchni 70 m2 – 7 do 14 dni (stan surowy). Cena za 1 m2: od 320 zł – dla domu z bali grubości 68 mm (stan surowy otwarty, bez fundamentów, transportu i montażu).		Domy z bali – Biernacki Rodzaj drewna: sosna. Kształt i wymiary bali: prostokątne – 70 x 220 mm (albo dwa bale 70 x 220 z ociepleniem w środku). Ocieplenie: wewnętrzne z wełny mineralnej. Czas realizacji: 100 m2 – miesiąc, 150 m2 – 2,5 miesiąca (jeżeli dom ma bardziej skomplikowaną konstrukcję). Cena za 1 m2: 1500 zł (stan surowy zamknięty z podłogami, schodami, instalacjami i montażem, bez fundamentów, transportu i pokrycia dachowego).

Findrewno Rodzaj drewna: sosna fińska. Kształt i wymiary bali: okrągłe – 190, 210, 230 mm; prostokątne – wysokości 240-320 mm, grubości 160, 180 i 205 mm. Ocieplenie: dla większych przekrojów niewymagane – firma przedstawia kalkulację wskaźnika E. Czas realizacji: 100 m2 – 2-3 tygodnie, 200 m2 – 3-5 tygodni. Cena za 1 m2: 2500-3000 zł (stan surowy zamknięty z montażem i transportem, bez fundamentów).		Misoni Rodzaj drewna: sosna, świerk. Kształt i wymiary bali: prostokątne – wysokość 80 mm, szerokość 60 mm, ręcznie ciosane – wysokość 200-400 mm, szerokość 160 lub 220 mm, w zależności od rodzaju konstrukcji domu. Ocieplenie: wewnętrzne. Czas realizacji: projekty gotowe – do 3 miesięcy od podpisania umowy, projekty indywidualne – do 4 miesięcy, montaż od 10 do 40 dni roboczych. Cena za 1 m2: 860 zł (stan surowy zamknięty z fundamentem, bez pokrycia dachowego).		OKO Domy z drewna Rodzaj drewna: sosna (na życzenie klienta – każde inne drewno, także egzotyczne). Wymiary i kształt bali: prostokątne lub wyoblone o wysokości od 50 do 200 mm. Ocieplenie: wewnętrzne lub zewnętrzne, grubości od 5 do 15 cm (w cenie około 30 zł/m2). Czas realizacji: pod klucz – około 4 miesięcy Cena za 1 m2: stan surowy otwarty – 300-800 zł (bez fundamentu i transportu, z montażem), pod klucz – 900-2000 zł, zależnie od wykończenia, cena spada wraz ze wzrostem metrażu.

Pinea Eko Domy Drewniane Rodzaj drewna: świerk, jodła. Wymiary i kształt bali: okrągłe – 160 mm, prostokątne – wysokości 25-20 mm, grubości 40 mm, 60 mm, 90 mm i 120 mm. Ocieplenie: wewnętrzne. Czas realizacji: 3-8 tygodni. Cena za 1 m2: 1070-1210 zł w zależności od grubości bala (stan surowy zamknięty, bez fundamentów, z montażem i transportem na odległość do 200 km).		TAAG Rodzaj drewna: sosna. Wymiary i kształt bali: okrągłe – 100 do 180 mm. Ocieplenie: wewnętrzne (w cenie około 64 zł/m2). Czas realizacji: stan surowy otwarty – 2-3 tygodnie, pod klucz – około 50 dni. Cena za 1 m2: od 477 zł dla bali średnicy 180 mm (stan surowy otwarty z montażem i transportem do 50 km, bez fundamentów).		Wasco Rodzaj drewna: sosna, świerk. Wymiary i kształt bali: prostokątne 65 mm x 160 mm. Ocieplenie: wewnętrzne lub zewnętrzne. Czas realizacji: domy o powierzchni do 120 m2 – 7-8 dni roboczych, powyżej 120 m2 – do 14 dni roboczych. Cena za 1 m2: 450-550 zł (stan surowy otwarty, bez fundamentów, montażu i transportu).