Ognisko w salonie czyli kominki tradycyjne

Pod względem bezpieczeństwa i skuteczności nie dorównują nowoczesnym kominkom z paleniskami zamkniętymi. Jednak ciągle mają swoich zwolenników, którzy ponad wszystko cenią atmosferę, jaką tworzy tradycyjny, otwarty kominek.

Kominki z otwartymi paleniskami od dawna goszczą w naszych domach. Kiedyś stanowiły jedyne źródło ciepła, dzisiaj buduje się je głównie dla przyjemności. Ale ponieważ pali się w nich drewnem, które jest dostępnym i niedrogim paliwem, często – zarówno w domach mieszkalnych, jak i letniskowych – pełnią funkcję awaryjnego źródła ciepła.

Zdun mile widziany
Czy można samodzielnie zbudować otwarty kominek? Pozornie wydaje się, że to nic trudnego. W rzeczywistości jednak wybudowanie kominka otwartego, który nie dymi, dobrze grzeje i nie stanowi zagrożenia pożarowego dla domu jest nie lada sztuką. Wymaga dużej wiedzy i doświadczenia. Dlatego lepiej skorzystać z pomocy doświadczonego zduna. Adresy i telefony fachowców świadczących usługi zduńskie (niestety jest ich niewielu) można znaleźć na przykład w książce telefonicznej.

Na ścianie, w narożniku czy na środku?
Podstawowym kryterium wyboru miejsca na kominek jest usytuowanie komina. Kominek powinien być zbudowany jak najbliżej komina, aby przewód dymowy miał jak najmniej zagięć.
Równie ważna jest wytrzymałość fundamentu lub stropu. Przeciętny kominek waży bowiem co najmniej 500 kg, ale są i takie, których ciężar przekracza tonę. Warto –  zwłaszcza, gdy mamy stary dom –  poradzić się architekta lub konstruktora, czy w wybranym miejscu można zbudować kominek. Planując budowę kominka, trzeba także wziąć pod uwagę funkcjonalność pomieszczenia, w którym ma się on znaleźć: możliwość rozmieszczenia mebli (tu trzeba uwzględnić także wymogi przeciwpożarowe) i miejsce na komunikację.
Typ kominka i miejsce, w którym ma stanąć, trzeba wybrać bardzo wcześnie. Najlepiej już wtedy, gdy powstaje projekt domu. Wówczas także należy zastanowić się nad zewnętrzną, dekoracyjną częścią kominka, czyli jego obudową.
Kominki mogą być otwarte z jednej  lub dwóch stron, mogą być zbudowane przy prostej ścianie lub w narożniku. Buduje się również, choć rzadko, kominki z paleniskiem otwartym ze wszystkich stron. Umieszcza się je na środku pomieszczenia.

Kominek może być otwarty z jednej... Autor: FONDIS-KFD		...lub z dwóch stron. Autor: FONDIS-KFD

Otwarty, ale bezpieczny
Kominek otwarty jest jak ognisko płonące w domu, a ogień jest zawsze zagrożeniem dla budynku. Dlatego trzeba szczególnie zadbać o bezpieczeństwo podczas palenia w kominku.
Posadzka, co najmniej 50 cm przed kominkiem, powinna być wykonana z materiałów niepalnych (kamienia, płytek ceramicznych itp.), aby nie zapaliła się od strzelających iskier lub rozżarzonych kawałków drewna. Przed paleniskiem można położyć dekoracyjną płytę, na przykład z blachy mosiężnej. Dodatkową ochroną przeciwpożarową mogą być parawany z gęstej siatki lub ze szkła żaroodpornego, ustawiane przed otworem paleniska.

Parawan z gęstej siatki ustawiony przed otworem paleniska chroni przed strzelającymi iskrami. Autor: FONDIS-KFD

Przedmioty wykonane z materiałów łatwopalnych (na przykład meble, firanki, sprzęt RTV) powinny być oddalone od kominka co najmniej 80 cm.
Uwaga! Nigdy, a zwłaszcza na noc, nie należy zostawiać bez opieki palącego się kominka otwartego.

Serce kominka – palenisko

Podstawowe elementy kominka z otwartym paleniskiem. Autor: Marek Sternicki , Agnieszka Sternicka

O jakości kominka decyduje palenisko, czyli ta część kominka, w której spala się drewno. Ze względu na wysoką temperaturę palenisko należy wykonać z pełnej cegły ceramicznej, a od wewnątrz dodatkowo wyłożyć je cegłą szamotową lub wylepić glinką ogniotrwałą. W ten sposób powstanie warstwa izolująca materiały konstrukcyjne kominka i elementy obudowy.
W kominkach otwartych głównym źródłem ciepła jest promieniowanie z paleniska, dlatego prawidłowe dobranie wymiarów i kształtu paleniska jest tu szczególnie ważne.
Możliwości grzewcze kominka zależą też od płyty paleniska. Najlepiej, gdy jest umieszczona jak najniżej – przy samej podłodze, bo wtedy ochłodzone powietrze dostaje się bezpośrednio do komory spalania. Taką płytę łatwiej jest także wyczyścić. Ładniej wygląda płyta wystająca poza płaszczyznę otworu paleniska.

Wielkość paleniska
O wielkości kominka decydują wymiary komina i kubatura pokoju, w którym będzie ustawiony.
Jeśli palenisko kominka jest otwarte tylko z jednej strony, to stosunek powierzchni otworu kominka (paleniska) do powierzchni pomieszczenia powinien wynosić od 1:60 do 1:70. Wielkość otworu paleniska (w cm²) można także obliczyć, mnożąc przez 30 wyrażoną w m³ kubaturę pomieszczenia. Przykładowo w pokoju o kubaturze 100 m³ będzie to palenisko o powierzchni 3000 cm², czyli o wymiarach 50 x 60 cm.
Wymiary paleniska powinny też mieć odpowiednie proporcje.

Autor: Marek Sternicki , Agnieszka Sternicka

Gotowe paleniska do kominków otwartych
Wiele firm ma w swojej ofercie gotowe paleniska do kominków otwartych. Takie paleniska są zbudowane podobnie do wkładów kominkowych, ale nie mają przednich drzwiczek.
Kominek otwarty z gotowym paleniskiem lepiej grzeje, bo ogrzewane jest również powietrze krążące wokół paleniska.

Po co w kominku gardziel i półka?
Pochylenie tylnej ścianki paleniska tworzy przewężenie zwane gardzielą z półką. Przez gardziel dym przechodzi do komory dymowej. Poprawnie wykonana gardziel zapobiega cofaniu się spalin do pomieszczenia. Półka służy również do wychwytywania spadającej sadzy i osadzającego się bistru (mazi powstałej z połączenia sadzy z parą wodną) oraz zapobiega opadaniu zimnego powietrza z komina do komory spalania.

Szyber, czyli jak zamknąć komin?
Szyber to ruchoma klapa z ognioodpornego materiału (przeważnie z żeliwa lub blachy), umieszczona w gardzieli kominka. Umożliwia regulowanie siły ciągu kominowego, a więc prędkości spalania drewna. Kiedy kominek nie jest używany, szyber powinno się zamknąć, by ograniczyć uciekanie przez komin ciepłego powietrza z pomieszczenia.
Podczas rozpalania szyber całkowicie się otwiera. W miarę zwiększania się temperatury w palenisku i w kominie można go przymykać.

Dokąd ucieka dym?
Dym powstający podczas spalania odprowadzany jest na zewnątrz budynku przez komin. Ale zanim trafi do komina, przechodzi przez komorę dymową, która znajduje się nad paleniskiem. Przy silnych podmuchach wiatru ciąg w kominie może się chwilowo zmniejszyć – w takich chwilach komora dymowa ma pomieścić spaliny, które cały czas powstają w palenisku. Jest „zbiornikiem bezpieczeństwa” na dym. Tylna ścianka komory dymowej powinna być pionowa, przednia oraz boczne są pochylone i tworzą okap.

Najważniejszy – dobry komin
Aby kominek dobrze funkcjonował, musi mieć własny przewód kominowy o wymiarach odpowiednich do rozmiarów paleniska. Powierzchnia przekroju komina powinna być równa co najmniej 1/10 powierzchni otworu paleniska, minimalna wysokość powinna wynosić 5-6 m.
Uwaga! Wysokość komina liczy się nie od podłogi, ale od punktu wejścia komory dymowej do komina.
Komin może znajdować się bezpośrednio nad kominkiem, za nim lub obok niego. Gdy jest nad kominkiem, straty ciepła i opór przepływu spalin są najmniejsze.
Komin musi mieć wyczystkę – zamykany otwór, przez który można wydobyć nagromadzone w kominie sadze. Zależnie od konstrukcji kominka wyczystkę umieszcza się w sąsiednim pomieszczeniu lub na niższej kondygnacji.
Uwaga! Podczas czyszczenia komina szyber musi być zamknięty, by brud nie dostawał się do pomieszczenia.

Komin może być różnie usytuowany względem kominka. Autor: Marek Sternicki , Agnieszka Sternicka

Z popielnika na Wojtusia...
W kominkach otwartych powstaje więcej popiołu niż w kominkach z wkładami i zwykle nie ma w nich popielnika. Popiół trzeba więc usuwać za pomocą szufelki, najlepiej po każdym paleniu (w przeciwnym razie może być wdmuchiwany do pokoju). Można też w płycie paleniska zamontować ruszt, a pod nim umieścić szufladę na popiół. Dla większej wygody można również zainstalować większy pojemnik na popiół na niższej kondygnacji.

Popiół z kominków otwartych można usuwać: a - za pomocą szufelki, b - przy użyciu szuflady znajdującej się pod lustrem, c - z dużego pojemnika na niższej kondygnacji. Autor: Marek Sternicki , Agnieszka Sternicka

Czym obudować kominek?
Kominki najczęściej obudowuje się marmurem, granitem, cegłą klinkierową, gipsem lub drewnem. Ostatnio bardzo popularne stają się kafle ceramiczne, takie jakich używano kiedyś do budowy pieców kaflowych.

Wykończenie kominka może być wykonane z różnych materiałów: marmuru,... Autor: FRANCO BELGE-KOPERFAM		...granitu, kamienia polnego, gipsu. Wybór zależy tylko od naszego gustu i... Autor: FRANCO BELGE-KOPERFAM

... zasobności portfela. Autor: Wojciech Kryński , Tomasz Prażmowski		Projekt kominka możemy zamówić u architekta. Autor: Krzysztof Zasuwik

Czym palić w kominku?
Najlepszym opałem do kominków jest drewno liściaste (grab, jesion, brzoza, dąb). Pali się ono spokojnie i równomiernie.
Można również palić drewnem iglastym, ale trzeba pamiętać, że strzela i zawiera dużo żywicy, która podczas spalania zanieczyszcza palenisko i komin.
Drewno powinno być suche, to znaczy mieć wilgotność nie większą niż 20%. Zanim trafi do kominka, należy je sezonować 15-18 miesięcy.
Drewno odpowiednio przygotowane do palenia w kominku można kupić na przykład w marketach budowlanych i na wielu stacjach benzynowych. Można także nabyć drewno bezpośrednio w tartaku, ale wtedy trzeba samemu zadbać o jego wysuszenie.

Drewno to nie wszystko
Aby kominek otwarty działał dobrze, trzeba mu zapewnić dostateczną ilość powietrza do spalania. Kominek otwarty podczas palenia zasysa powietrze całą powierzchnią otworu paleniska. Im większy jest otwór, tym więcej powietrza z pomieszczenia zostaje wciągnięte do komina. Dawniej, gdy domy nie były tak szczelne jak dziś, pewna ilość świeżego powietrza dostawała się do nich w sposób naturalny – przez nieszczelności w drzwiach i oknach. Dzisiaj w niektórych domach ich rolę pełnią nawiewniki montowane w oknach lub ścianach albo okna z możliwością rozszczelnienia.

W domach nie całkiem szczelnych pewna ilość świerzego powietrza, potrzebnego do spalania, może napływać w sposób naturalny - przez nieszczelności w drzwiach i oknach. Autor: Marek Sternicki , Agnieszka Sternicka

W szczelnym domu kominek otwarty może wytworzyć silne podciśnienie, co spowoduje cofanie się dymu do pomieszczenia.

W szczelnym domu kominek otwarty może wytworzyć silne podciśnienie, co spowoduje cofanie się dymu do pomieszczenia. Autor: Marek Sternicki , Agnieszka Sternicka

Dlatego trzeba koniecznie doprowadzić do kominka świeże powietrze z zewnątrz.

Powietrze do spalania można doprowadzić: a – pod rusztem, b – przez boczne ściany paleniska, c – przez tylną ścianę wnęki na opał lub... d – ... w jej dnie (uwaga – otworu nie wolno szczelnie zakrywać kawałkami drewna). Autor: Marek Sternicki , Agnieszka Sternicka

Powietrze doprowadza się pod rusztem, przez boczne ściany paleniska, przez wnękę pod płytą lub tuż przed płytę. Wlotu świeżego powietrza nie można umieścić w tylnej ścianie paleniska, gdyż może to spowodować wydostawanie się dymu do pomieszczenia.

Gotowy kominek otwarty

Zamiast budować kominek otwarty, można kupić gotowy zestaw, czyli kompletne palenisko z akcesoriami do montażu i rurami podłączeniowymi do komina. Kształty i sposób montażu gotowych kominków otwartych są bardzo różne. Są kominki montowane przy ścianie, narożne i centralne – z paleniskiem otwartym na wszystkie strony.

Czy kominek otwarty może ogrzać dom?
Kominek otwarty na pewno nie ogrzeje całego domu, bo tylko 10-20% energii powstającej podczas spalania pozostaje w pomieszczeniu w postaci ciepła (w kominkach z wkładami aż 80%). Większość energii ucieka do komina. Kominki otwarte zużywają znacznie więcej drewna niż zamknięte (aby uzyskać 10 kW energii, trzeba w nich spalić od 10 do 20 kg drewna), a pozostawienie ich bez kontroli stwarza ryzyko pożaru. Dlatego kominek otwarty należy traktować bardziej jako element dekoracyjno-sentymentalny niż źródło ciepła.

Pamiętaj! Kominek potrzebuje powietrza
- Kominki otwarte zużywają do spalania od 200 do 1000 m³ powietrza w ciągu godziny, kominki z wkładami tylko 6 do 8 m³.
- Przez dziurkę od klucza w drzwiach zewnętrznych do domu dostaje się około 6 m³ powietrza w ciągu godziny, czyli tyle, ile potrzebuje kominek z zamkniętym wkładem.
- Kubatura pokoju o powierzchni 35 m² wynosi około 95 m³, to znaczy, że jest w nim od kilku do kilkunastu razy mniej powietrza, niż kominek otwarty zużywa w ciągu godziny.