Słońce i cień w domu

Potrzebujemy słońca, ale także możliwości schronienia się przed nim. O czym powinniśmy wiedzieć, aby mieć go w domu tyle, ile chcemy?

Prawidłowe oświetlenie pomieszczeń

O sposobie oświetlenia pomieszczeń światłem dziennym mówią przepisy Prawa budowlanego. Przy projektowaniu uwzględnia się zasadę, że powierzchnia okien nie powinna stanowić mniej niż 1/8 powierzchni pomieszczenia, czyli na przykład w pokoju o wielkości 15 m² powierzchnia szyby powinna wynosić co najmniej 1,8 m². Dla prawidłowego oświetlenia istotna jest jednak nie tylko wielkość okien. Ważne jest także usytuowanie domu względem stron świata oraz jego otoczenie. Czy ściana domu sąsiada albo gęsto rosnące drzewa nie będą zacieniać okien? O jakiej porze dnia na tarasie będzie słońce? Dobrze jest zadać sobie te pytania już na etapie wyboru działki, a na pewno trzeba o tym pomyśleć, wybierając projekt gotowy lub uzgadniając go z architektem.

Kiedy jakie okna?

Okna wysokie, o proporcjach wydłużonego, stojącego prostokąta zapewniają dużo światła w głębi pokoju, daleko od okien. Okna „leżące” - niskie, ale szerokie - dają panoramiczny widok, lecz mniej światła w głębi pomieszczenia. Okna narożne „łapią” promienie przesuwającego się światła słonecznego, a więc oświetlają pokój dłużej.

Rodzaj okna a oświetlenie wnętrz: Okno wąskie i wysokie, portfenetr. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki		Okna szerokie i niskie, panoramiczne. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki		Okno narożne. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Okna zestawione w jedną większą płaszczyznę dają efekt świetlnego ekranu, natomiast rozdzielone filarami oświetlają wnętrze światłem bardziej równomiernym i rozproszonym. Okna o drobnym podziale dają mniej światła niż duże tafle szkła.
Proporcje i usytuowanie okien powinny być dostosowane do rodzaju pomieszczenia. Na przykład w kuchni wychodzącej na zachód dobrym rozwiązaniem jest niskie, szerokie, pasmowe okno tuż ponad blatem i pod wiszącymi szafkami, które zapewni dobre oświetlenie powierzchni roboczych, a jednocześnie uchroni od nadmiaru słońca w całym pomieszczeniu.

Kształt okien wpływa na sposób oświetlenia, może być dobrany do funkcji i charakteru wnętrza: Okna zestawione w dużą przeszkloną płaszczyznę oświetlają duży salon. Autor: Grzegorz Otwinowski		Wysokie i wąskie portfenetry w holu (z boku), szerokie, niskie okno nad szafkami w kuchni (w głębi). Autor: Andrzej Szandomirski

Za dużo słońca

W Polsce na ogół nie narzekamy na nadmiar światła słonecznego, niemniej jednak latem może pojawić się ten problem, zwłaszcza w pomieszczeniach, które zbytnio się nagrzewają. Dobrze jest się zastanowić, czy rzeczywistą niedogodnością jest zbyt duża ilość światła, czy ciepła. Jeżeli w pomieszczeniu jest za gorąco latem, ale i za chłodno zimą, problemem może być zła izolacja cieplna zewnętrznych przegród. Docieplenie ścian uchroni nas nie tylko przed stratami ciepła zimą, ale i przed nadmiernym przewodzeniem ciepła do wnętrza latem. Gdy jednak głównym problemem staje się nadmiar światła, do wyboru mamy różne sposoby regulowania jego dostępu do wnętrza domu.
Jednym z nich jest odpowiednie ukształtowanie bryły budynku. Służą temu takie elementy architektoniczne, jak podcień, zadaszony taras, weranda, znacznie wysunięty okap dachu, wnęka lub loggia. Okna można ocienić także gzymsem nadokiennym.

Podcień – cień jest w samej nazwie tej części domu. Przez cofnięcie części ścian zewnętrznych parteru, najczęściej w narożniku domu, uzyskuje się zadaszoną przestrzeń związaną z wnętrzem, bo zawartą w głównej bryle budynku. W podcieniu może być taras... Autor: Andrzej Szandomirski		...lub wejście do budynku. Autor: Andrzej Szandomirski

Taras i okna domu zacieniać może wysunięty okap dachu. Autor: Andrzej Szandomirski		Weranda - przeszklone, zazwyczaj nieogrzewane pomieszczenie dobudowane do domu - latem staje się najbardziej atrakcyjnym pokojem. Autor: Andrzej Szandomirski

Pamiętajmy jednak, że takie rozwiązania mają charakter trwały, będą więc zabierać światło również w mniej słoneczne dni. Dobrym sposobem na zatrzymanie słońca jest zieleń. Rosnące przed domem drzewo lub krzew liściasty, pergola z pnącymi różami lub winobluszczem wzbogacą widok z okna i uchronią nas przed słońcem tylko w lecie. Zimą bezlistne gałęzie nie będą stanowić przeszkody dla światła.
Być może najlepszym sposobem regulacji dostępu światła słonecznego do wnętrza są urządzenia, które zacieniają dom tylko wtedy, kiedy tego chcemy: markizy, rolety i żaluzje. Umieszczane na zewnątrz stanowią lepszą ochronę przed nadmiernym nagrzewaniem pokoju. W ten sposób działają przed przeszklonymi elewacjami drewniane ściany żaluzjowe - promienie słońca odbijają się od nich, zanim nagrzeją szybę okna. Może zdarzyć się i tak, że będziemy odczuwać nadmiar słońca, nie chcąc jednocześnie przysłaniać widoku z okna. Wtedy dobrze jest zastanowić się nad odpowiednim doborem szyb. Istnieje wiele rodzajów szkła, które przepuszczając światło, nie przewodzą jednocześnie ciepła. Szkło typu antisol, stopsol czy heat-mirror nie jest tanie, czasami może się jednak okazać optymalnym rozwiązaniem.

Zaglądająca do okien zieleńw najbardziej naturalny sposób chroni przed nadmiarem słońca. Autor: Katarzyna Golańska-Hojnowska		Drewniana konstrukcja przed przeszkloną ścianą pełni funkcję żaluzji. Autor: Anna Wrońska

Duże, przeszklone powierzchnie wymagają stosowania różnego rodzaju ruchomych osłon, które regulują dostęp światła. Autor: Andrzej Szandomirski		Markiza – sprawdzony sposób na cień upragniony tylko w niektórych porach roku i dnia. Autor: Grzegorz Otwinowski

Za mało słońca

Również problem braku słońca w niektórych pomieszczeniach można rozwiązać na kilka sposobów.
Pomysłem na większe otwarcie wnętrza na światło dzienne jest wykusz. Na poddaszu najwięcej światła wprowadzą okna połaciowe. Zastosowanie różnego rodzaju świetlików pozwala doświetlić pomieszczenia w środku budynku - na przykład korytarze ostatniej kondygnacji. Umieszczone nad klatkami schodowymi sprowadzą światło w dół. Mogą się też stać zasadniczym elementem wnętrza pokoju dziennego, bowiem wprowadzenie górnego oświetlenia niezwykle uatrakcyjnia przestrzeń. Ciekawą propozycją są świetliki, w których światło z dachu prowadzone jest do pomieszczenia specjalnymi rurami.
W ścianie domu znajdującej się w odległości trzech metrów od granicy działki nie wolno wprowadzać okien. Możemy wtedy zastosować półprzezroczystą przegrodę z pustaków szklanych zwanych popularnie luksferami.
W taki sposób można doświetlić na przykład klatkę schodową, łazienkę, WC czy garderobę. Jednak nawet zupełnie ślepa ściana od strony granicy nie musi pozbawiać światła pomieszczeń, które się za nią znajdują. Wyjściem z sytuacji może być  zastosowanie wykusza z bocznym przeszkleniem. 
Jeśli niektóre pomieszczenia w ogóle nie mogą mieć okien, można pomyśleć o oświetleniu pośrednim, zapewniając światło z sąsiedniego pomieszczenia, na przykład za pomocą szklanych drzwi czy półprzezroczystych przepierzeń.
Na koniec wskazówka - w słabo oświetlonych pomieszczeniach wprowadzajmy jasne i ciepłe kolory oraz unikajmy ciemnych ram okiennych.

Wykusz - występuje z bryły budynku między innymi po to, aby do wnętrza wpuścić więcej światła. W odróżnieniu od zwykłego okna przeszklone ściany wykusza są skierowane na trzy strony świata. Autor: Andrzej Szandomirski		Okna połaciowe - najprostszy sposób oświetlenia poddasza. Autor: Andrzej Szandomirski		Klatkę schodową może doświetlać ściana z luksferów. Autor: Wojciech Kryński

Naturalne światło przydaje się także na schodach wewnątrz domu. Autor: Andrzej Szandomirski		Wykusz z bocznym przeszkleniem - sposób na oświetlenie pomieszczeń przy granicy działki. Autor: Przemysław Snoch		Pomocą dla ciemnych pomieszczeń wewnątrz domu może być oświetlenie pośrednie: do tej łazienki naturalne światło dostaje się przez luksfery z sąsiedniego pomieszczenia. Autor: Andrzej Szandomirski

Jakie światło w którym pomieszczeniu?

- Strefa wejścia, do której włączamy schody zewnętrzne, wiatrołap oraz hall lub przedpokój, nie potrzebuje dużo światła, gdyż w jej pomieszczeniach przebywamy krótko. Zalecanym usytuowaniem tej części domu jest strona północna lub wschodnia.
- Część kuchenno-gospodarcza - ze względu na rodzaj wykonywanych tam czynności (gotowanie, pranie, prasowanie) nadmiar słońca jest bardzo uciążliwy, ponieważ wydatnie zwiększa ilość ciepła wewnątrz. Tutaj również dobrą orientacją jest strona północna lub wschodnia.
- Pomieszczenia takie jak łazienki, WC, garderoby i spiżarnie mogą się obyć bez dziennego światła. Z reguły wystarczy doświetlenie ich od strony północnej lub wschodniej.
- Strefa dzienna - staramy się zapewnić w niej dużo słońca, sytuując ją od południa lub zachodu. Z pokojów dziennych korzysta się zazwyczaj po południu, wtedy gdy oświetla je najintensywniejsze światło zachodnie.
- Pokoje sypialne, ewentualnie domową bibliotekę czy pokój do pracy, umiejscawia się zwykle od strony wschodniej. Rano można w nich korzystać ze słońca, a wieczorem szukać chłodu, który umożliwia wypoczynek.
- Strefa komunikacji, czyli przedpokoje, korytarze i klatki schodowe, spinając układ domu, najczęściej usytuowane są w środku. Dobrze jest jednak zapewnić dzienne oświetlenie klatkom schodowym - pozwoli to na większą wygodę i bezpieczeństwo ich użytkowania.