Od przyłącza do puszki. ABC instalacji elektrycznej

Gdy chodzi o bezpieczeństwo, nie ma mowy o dowolności. Tak właśnie jest z instalacją elektryczną.

Standardowa instalacja elektryczna dla budynku jednorodzinnego składa się z:
- przyłącza,
- złącza,
- układu pomiaru energii,
- wewnętrznej linii zasilającej (wlz),
- rozdzielnicy z zabezpieczeniami,
- obwodów odbiorczych.

Przyłącze

Jest to fragment sieci zasilającej, który łączy złącze z linią energetyczną. Zależnie od warunków lokalnych przyłącze może być:
- kablowe – ułożone w ziemi i doprowadzone od linii kablowej niskiego napięcia lub słupa linii napowietrznej;
- napowietrzne – wykonane z przewodów rozpiętych pomiędzy najbliższym słupem linii napowietrznej a izolatorami umieszczonymi na ścianie budynku lub na stojaku dachowym.
Przyłącza mogą być jednofazowe (napięcie zasilania 230 V) lub trójfazowe (400/230 V). Przyłącza jednofazowe są odpowiednie dla niewielkich obiektów, takich jak altanka lub domek na działce rekreacyjnej, ponieważ zapewniają mały pobór mocy (do 2kW). Dom jednorodzinny wymaga przyłącza trójfazowego.
Przyłącze jest elementem instalacji przed licznikiem energii, pozostaje więc w eksploatacji rejonowego zakładu energetycznego.

Na czas budowy można wykonać tymczasowe przyłącze - w przenośnej, metalowej skrzyni. Autor: Rafał Kuchta		Przyłącze kablowe: kabel powinien być ułożony w ziemi na głębokości około 0,8 m. Autor: Mariusz Bykowski

Przyłącze napowietrzne - przewody można rozpiąć pomiędzy słupem linii napowietrznej a izolatorami na ścianie budynku... Autor: Krzysztof Zasuwik		...można też doprowadzić je do stojaka na dachu budynku. Autor: Rafał Czyżewski

Złącze

To miejsce połączenia przyłącza z instalacją odbiorczą. Najczęściej jest w nim umieszczony układ pomiaru energii, czyli tak zwany licznik. Złącze jest wyposażane w zabezpieczenie przedlicznikowe chroniące odcinek instalacji przed licznikiem przed przeciążeniami i zwarciem, a także – gdy znajduje się w nim licznik – w zabezpieczenie zalicznikowe, któredodatkowo limituje pobór mocy zgodnie z przydziałem dla odbiorcy.
Złącze linii kablowej najczęściej lokalizuje się w linii ogrodzenia terenu w szafce lub we wnęce z drzwiczkami, zapewniając dostęp do niego od strony ulicy. Ułatwia to pracownikom rejonowego zakładu energetycznego konserwację złącza oraz odczytywanie wskazań licznika.
Złącze linii napowietrznej przeważnie jest umieszczane w zewnętrznej ścianie budynku.

Złącze kablowe zazwyczaj umieszcza się w linii ogrodzenia terenu we wnęce z drzwiczkami... Autor: Krzysztof Zasuwik		...ale można też bliżej budynku. Autor: Andrzej T. Papliński		W złączu najczęściej znajduje się licznik pomiaru energii oraz zabezpieczenie przed- i zalicznikowe. Autor: Grzegorz Otwinowski

Wewnętrzna linia zasilająca (wlz)
Tak nazywany jest odcinek instalacji między złączem a rozdzielnicą znajdującą się wewnątrz budynku. Jeżeli złącze jest wykonane we wnęce lub w szafce w ogrodzeniu, wewnętrzną linię zasilającą z reguły stanowi odcinek kabla poprowadzonego od złącza do budynku w ziemi, a we wnętrzu budynku – w rurze ochronnej.
Gdy złącze umieszczone jest w zewnętrznej ścianie budynku, wewnętrzna linia zasilająca może być wykonana kablem lub przewodami prowadzonymi w rurce.

Rozdzielnica z zabezpieczeniami

Zawiera aparaturę chroniącą instalację przed przeciążeniami i skutkami zwarć, a użytkowników od porażeń elektrycznych. Instaluje się tutaj wyłączniki ochronne – nadmiarowoprądowe i różnicowoprądowe. Zgodnie z przepisami w domu musi się znajdować co najmniej jeden wyłącznik różnicowoprądowy i tyle wyłączników nadmiarowoprądowych, ile jest obwodów. Wygodniej jest jednak zainstalować więcej wyłączników różnicowoprądowych, na przykład po jednym na każdą grupę obwodów.
W starych instalacjach rozdzielnicę lub tylko same bezpieczniki umieszczano na wierzchu na ścianie lub we wnęce (często obok licznika) zamykanej stalowymi drzwiczkami. Obecnie najczęściej stosuje się estetyczne skrzynki z tworzywa.

Rozdzielnica obwodów odbiorczych w estetycznej skrzynce z tworzywa. Autor: Grzegorz Otwinowski

Obwody odbiorcze
Służą do zasilania poszczególnych odbiorników, z których korzystamy w domu, lub ich grup, czyli oświetlenia, sprzętu AGD, komputerów itp. Dobrze jest wcześniej ustalić rodzaj tych odbiorników i ich rozmieszczenie, by odpowiednio rozplanować obwody jednofazowe lub trójfazowe.
W nowych lub modernizowanych instalacjach stosuje się obwody pięciożyłowe (400 V) oraz trójżyłowe (230 V). W obwodach tych są osobne przewody fazowe, przewód neutralny (N) i przewód ochronny (PE). Ponieważ przyłącza są najczęściej czteroprzewodowe ze wspólnym przewodem ochronno-neutralnym (PEN), podział przewodu (PEN) na ochronny (PE) i neutralny (N) następuje w złączu.

Przewody i kable

Podstawowymi elementami każdej instalacji elektrycznej są różnego rodzaju przewody i kable. Przewody mogą być jednożyłowe lub wielożyłowe.
Przewody jednożyłowe składają się z metalowej żyły i izolacji zwykle wykonanej z poliwinitu. Przeznaczone są do układania w rurkach. Nie wolno ich układać bez osłony, bo nie mają powłok ochronnych tak jak przewody kabelkowe wielożyłowe. Do osłony przewodów jednożyłowych stosuje się rurki z tworzywa sztucznego, gładkie lub karbowane, tzw. giętkie, a także stalowe. W starych instalacjach można jeszcze spotkać przewody z izolacją gumową albo rurki ołowiane z wewnętrzną izolacją z papieru.
Przewody wielożyłowe można układać w rurkach albo bez osłony – pod tynkiem lub na tynku. Producenci krajowi i zagraniczni stosują różne oznaczenia przewodów i kabli. Dlatego też przy zakupie powinniśmy sprawdzić przekrój żył, napięcie izolacji i przeznaczenie przewodu lub kabla. Dane te są umieszczone na metce przyczepionej do opakowania fabrycznego.

Uwaga! Nie wolno kupować i stosować przewodów nieatestowanych, nawet jeżeli są tańsze. Ryzyko jest w tym wypadku zbyt duże – utrata mienia (w wyniku pożaru), a nawet życia (na skutek porażenia).

Z projektem czy bez niego

Opracowanie projektu instalacji odbiorczej nie jest formalnie wymagane. Warto jednak taki projekt przygotować. Ułatwi to racjonalne rozplanowanie instalacji – rozmieszczenie opraw oświetleniowych instalowanych na stałe, gniazdek wtyczkowych, tras przewodów itp. Ponadto jeżeli w trakcie wykonywania instalacji dopilnujemy zgodności robót z dokumentacją (i naniesienia ewentualnych zmian na rysunki), będziemy dysponować dokumentem bardzo ułatwiającym późniejszą eksploatację – szczególnie wszelkiego rodzaju przeróbki czy rozbudowę domu lub samej instalacji.
Koszt projektu instalacji elektrycznej dla budynku jedno-rodzinnego wynosi od 2500 do 6000 zł, zależnie od wielkości i wyposażenia domu. Jego wykonanie powinniśmy powierzyć specjaliście z odpowiednimi uprawnieniami (Prawo budowlane, Dz. U. nr 106 z 2000 r., poz. 1126; nr 109, poz. 1157 i nr 120, poz. 1268) zrzeszonemu w Izbie Inżynierów Budownictwa (Ustawa z 15.12.2000 r., Dz. U. nr 5, poz. 42).

Uwaga! W trosce o własne bezpieczeństwo zadbajmy, by wykonaniem instalacji odbiorczej wraz z rozdzielnicą i zabezpieczeniami zajął się elektryk z odpowiednimi uprawnieniami.

Co do czego?

- Do układania w ziemi – kable, najlepiej typu YKY, które oprócz izolacji żył mają powłokę poliwinitową. Kable te wykonywane są z izolacją na napięcie 1000 V.
- Do układania na stałe – przewody jedno- i wielożyłowe z żyłami jednodrutowymi.
- Do odbiorników ruchomych, przedłużaczy itp. – przewody kabelkowe giętkie z żyłami wielodrutowymi (zawsze miedzianymi).
- W obwodach zasilających odbiory trójfazowe – przewody, kabelki i kable z izolacją 750 V.
- Do instalacji specjalistycznych – przewody i kable wieloprzewodowe, często także ekranowane. Są to na przykład ekranowane kable telewizyjne stosowane w obwodach antenowych.

Rurki izolacyjne. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki		Przewód jednożyłowy do układania w rurkach. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Przewód kabelkowy (trójżyłowy) stosowany w obwodach jednofazowych i układany na wierzchu ściany, na przykład na tynku. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki		Przewód kabelkowy (pięciożyłowy) stosowny w obwodach trójfazowych. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Kabel do układania w ziemi w sieci trójfazowej. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki